ભદ્રાયુ વછરાજાની bhadrayu2@gmail.com
મને ‘માનવ’ તરીકે અવતાર મળ્યો, તેનો ખરેખર અર્થ શો ? બીજા પ્રાણીમાં અને મારામાં તફાવત શો છે ? મને ‘માનવ’ હોવાનો ભેદ ખબર છે ?
માણસ પાસે એક વધારાનો ત્રીજો વિકલ્પ છે. પ્રાણી કોઈપણ બાબતમાં બે જ માર્ગ અપનાવી શકે : કાં તો હા, કાં તો ના… એટલે કે હકારાત્મક અથવા નકારાત્મક. જયારે માણસ પાસે હા અને ના ઉપરાંત વિકલ્પ સૂચવવાનો પસંદગીનો ત્રીજો માર્ગ પણ છે. ઉદાહરણથી સમજીએ : કૂતરાને રોટલી આપો તો કાં તો એ ખાઈ જશે અથવા તે રોટલી નહીં ખાય… જયારે કોઈ માણસને રોટલી આપશો તો તે (૧) ખાઇ જશે અથવા (૨) નહીં ખાય અથવા (૩) તે રોટલીના બદલે રોટલો કે ભાખરી કે થેપલું માંગશે… માણસ પાસે રહેલ આ વધારાનો ત્રીજા વિકલ્પ એ ઈશ્વરે માનવને આપેલી વિશિષ્ટ ભેટ છે.
હા કે ના ઉપરાંત કંઈ કહેવું હોય તો ઊંડાણથી વિચારવું પડે. વિચારવું એટલે ખાસ પ્રયાસપૂર્વક બુદ્ધિને કામે લગાડવી. વિચારવું એટલે મનને કસરત કરાવવી. આપણા શાસ્ત્રો તો કહે છે : | વિચાર પ્રવાહઃ ઈતિ મનઃ | વિચારોનો પ્રવાહ એ જ મન છે. વિચારે જ નહીં, તેવું મન શા કામનું ? આપણને વિચાર આવવો જોઈએ કે મને ‘માનવ’ તરીકે અવતાર મળ્યો તેનો ખરેખર અર્થ શો ? સાદો જવાબ તો એવો મળે છે કે, મને જન્મ આપનાર પરમપિતાની ઈચ્છા છે કે હું માણસ થઈને જીવું. હું માનવી સાચો માનવ થાઉં તોમારો માણસ તરીકે જન્મ સાર્થક.
મનમાં વળી સળવળાટ થશે કે હું માણસ તો છું, તેમાં વળી હું પુરુષ હોઉં કે હું સ્ત્રી હોઉં તો તેનો અર્થ શો ? મને પુરુષનું શરીર આપ્યું, પુરુષ જેવાં લક્ષણો આપ્યા એટલે હું પુરુષ…? અથવા તો મને સ્ત્રીનું શરીર આપ્યું અને સ્ત્રી જેવા લક્ષણો આપ્યા એટલે હું સ્ત્રી….? હું પુરુષ હોઉં તો મારે પુરુષ થઈને જીવવું જોઈએ અને જો હું સ્ત્રી હોઉં તો મારે સ્ત્રી થઈને જીવવું જોઈએ. મને જન્મ આપી પૃથ્વી પર મોકલનારની ઈચ્છા જે છે તે મારે પરિપૂર્ણ કરવાની છે, એ નક્કી… હવે મોટો પ્રશ્ન : …. પણ મને ખબર છે ખરી કે પુરુષનાં લક્ષણો ક્યાં અને શા માટે છે ? અથવા સ્ત્રીના લક્ષણો ક્યાં અને શા માટે છે ? હું નાનેથી મોટો થાઉં એમાં મને આ બધું ક્યાં કોઈ સમજાવે છે ? ઘરમાં દીકરી મીનાક્ષી નાની હતી ત્યાં સુધી તેના સ્ત્રી હોવા વિશે કોઈને બહુ ચિંતા ન હતી, પરંતુ મીનાક્ષીના મમ્મી – પપ્પા એલર્ટ થયા મીનાક્ષી જરા વધુ મોટી થઈ કે તરત જ…. મીનાક્ષી પાંચમા છઠ્ઠા ધોરણમાં
આવી કે સૌ તેને કહેવા લાગ્યા : ‘હવે તું મોટી થઈ ગઈ છો, છોકરીની જાત છો, જરા ધ્યાન રાખજે. સંભાળજે. હવે તારે છોકરીઓની સાથે જ રમવું, છોકરાઓથી જરા આઘા રહેવું..’ મીનાક્ષી તો મૂંઝાઈ ગઈ. વિચારવા લાગી કે, ‘આમ અચાનક હું મોટી કેવી રીતે થઈ ગઈ ? મારા શરીરમાં એવું તે શું બન્યું કે હું સૌ માટે ચિંતાનો વિષય બની ગઈ ? હજુ ગઈકાલ સુધી તો રમેશ, કાર્તિક, રસિક, મંથન અને રસીલાની ટોળી સાથે ધીંગામસ્તી કરતી ત્યારે કોઈને કંઈ ચિંતા ન હતી, એ હવે કહેવા લાગ્યા કે તું છોકરી છો, છોકરાઓથી આઘી રહેજે ! મને તો કંઈ સમજાતું નથી… આ મોટા થવું એટલે શું ? પણ હું કોને પૂછું ? મમ્મી પપ્પાને પૂછું તો તેઓ ગુસ્સે થઈ જાય અને મારાં ટીચર તો જાજરમાન છે કે તેની નજીક જતાં મને ડર લાગે છે… શું કરું ? મારી જીગરી દોસ્ત રસિલાને પૂછું, પણ એને પણ મૂંઝવણ તો છે જ, એ વળી મને શો માર્ગ બતાવશે ? પેલો મંથન મારો પાક્કો દોસ્ત છે. તેને પૂછું ? ના રે બાપા ના., એ તો છોકરો છે એને તે વળી પૂછાય ?’ આ ઉંમરના અનેક જેવી મીનાક્ષી મૂંઝવણ અને તનાવના ચક્કરમાં ફસાઈ ગઈ કારણ તેને ખબર નથી કે, પુરુષ અને સ્ત્રીમાં ક્યાં ભેદ છે ? પુરુષનાં અને સ્ત્રીના લક્ષણો ક્યાં ? પુરુષ ‘પુરુષ’ શા માટે અને સ્ત્રી ‘સ્ત્રી’ શા માટે ? અમુક ઉંમરે પુરુષથી સ્ત્રી કેમ દૂર રહેવા લાગે છે ? (ક્રમશ:)
