ધોરાજીની એ.બૈડ, કમરિયા હાઈસ્કૂલમાં એક નવા શિક્ષક બેડાયા. અંગ્રેજી ભણાવે. બી.એડ.ની ડિગ્ની લઈને આવેલા તાજા શિક્ષક, એવું જ માને કે બી.ઐ.ની તાલિમમાં શીખ્યા તે “બધું જ સાચું. તે પ્રમાણે જ વર્તે. આથાય કાંતિભાઈ સલિયા, ગતિના બહુ સાશ શિક્ષક, એમણે બહુ ફ્રિડમ આપી પેલા નવા શિક્ષકને, બીજા શિક્ષક અંગ્રેજી પહેલાં લખાવે પછી બોલાં શીખવે પણ આ નવા શિક્ષ પહેલાં બોલતાં શીખવે, પોતે બોલે. વિધાથીખીને બીલવા પ્રેર. અંગ્રેજીમાં વાતચીત કરવાની છૂટ આપે,તેમની વચ્ચે જઈ બેસે અને ગ્રુપમાં વાતો કરી. નામથી બોલાવે સૌને, બોર્ડ પાસે વિધાર્થીને બોલાવી હાથમાં ચાક આપી લખવા કહૈ. ક્લાસમાં અવાજ બહુ થાય, ૬૨ દસ મિનિટ શિક્ષક બોલતા બંધ થઈ જવું પડે ત્યારે છોકરાઓ શાંત થાય. બી શિક્ષકો ાઓને મા૨ે – બહુ ભારે મહા આ ભાઈસાહેબ એવું ન જ કરે. વિદ્યાર્થીઓ પણ કહે કે સારૈબ તમે અમને મારી, તી જ અમે શાંત રહીશું. પણ એ કરેઃ મારવાથી થોડું આવડે હું મારીશ નહીં. મે મે વાતો કરતા જઈશું અને તમને મમ્ફા આવવા લાગશે એટલે તમે નાની કરી જ નહી શકો ! ? ખરેખર એવું થયું. છ મહીના પછી સ્થિતિ પલટાઈ ગઈ, વિધાર્થીઓને જાણવાની-પોતાની જાતે શીખવાની મઝા આવવા લાગી. શિક્ષક મિત્ર થઈ ગયા અને મિત્રના ક્લાસમાં અવાજ થોડી કરાય આ જોઈને બીજા શિક્ષકોએ પણ મારવાનું ઘાયું. નવા શિક્ષકે તેઓને સમાવ્યું : તમે વીસ વી માથાં જ કરી ી. તો શું વિધા સંશિયાર થઈ ગયા ખરા જ મારવું એ મદ્ધતિ નથી. બે શિક્ષકો તો સાવ બંધ થયા ! આચાયૅ બહુ છૂટ આપે અને એના ક્લાસની અંગ્રેજીની પરીક્ષા નહી લેવાની ! પ્રેમમ કાઢે તો ચિત્રવાળું કાઢે. મૂલ્યાંકનની પોતાની ઈંટન : ગૈવીસ જેટલી પ્રવૃત્તિઓ કરાવે, તેનું ભિિરયલ બનાવે. છોકશ સાથે વોલાબીલ-ફ્રિક્રેટ મે. સાથી શિક્ષકી સાથે ક્રમ મ ગે.. આ શિક્ષક ભ્રાર્થનાસભા પોણો કલાકનો ગોઠવે. તેમાં મુસ્તક પરિચય કરાવે. નવી નવી ચોમડી છોકરાઓને બતાવી તે વાંચવા પ્રેરે ! જે કોક્ક્સ પુસ્તક વાંચે તેને ઊભો કરી કહે?ચાલ પ્રાર્થનામાં તે વૉયેલા ચોમી વિષે વાતો કર. આચાર્યએ ત્રણસો પુસ્તકીવાળી લાયબ્રેરી એને સાયેલા અને અને સત્તા આપેલા તમને જ્યાં જે સારું પુસ્તક મળે તે ખરીદી લઈ બિલ આ દૈ‰ પાંચ વર્ષે ખા શિક્ષક અધ્યાપક તી? વલ્લભવિધાનગર ગયા ત્યારે ધીજીની કરિયા હાઈસ્કૂલની લાયબ્રેરીમાં ભુસ્તીની સંખ્યા પાંચ હજારની હતી ! બારમા સાયન્સની અંગ્મેની ટેસ્ટ અઘરી હતી તો તેને એમણે ફરી લખી અંગ્રેજીનું મણિામ 3મ ટકામાં પમ રા અને છેલ્લે ૮મ. સુધી પીયાડ્યું એમણે આ શિક્ષકે દસમા-બારમાના વિદ્યાશ્ર્ચીને ગુયૅનાય આચાર્ય,દયા મુન્શો,જે.કૃષ્ણમૂર્તિ નાં અને ભાયાંતરનિધિનો પુસ્તક વાંચતા કર્યા !! લાયબ્રેરીમાં સ્કૂલ મહેલાં – રિસેસમાં સ્કૂલ છૂટ્યા ભછી પુસ્તક ઈસ્યુ કરાવવા માટે બારી માસે લાંબી લાઈન થતી અને ભાગ્યે જ એવા મળવુ અżદ્ભુત દૃશ્ય સર્જાવું . કઈ સમ ઊંધું ઘાલીને વાંચવા ટેવાયેલ આ અભ્યાસુ સંશોધક શિક્ષક ડૉ. મૌન્હેં ચોર્યલયા શિક્ષકત્વના એ પાંચ વધીને લાભાર્યાં ગહી છે. આ ફાયટી મળ્યા કુટુંબને કારણે, મૌન Second Generation Teacher. માતા-પિતા બને શિક્ષક. પિતાજી પટેલો સ્વીયર હતા ! ભણ્યા ગાય-લગ્નનુ ણ તેનું કરી છાણાં વંચી જીવન ચલાવત્તા. ળાંત થયા. પીટીસી થયા. છૂટક સ્વભાવના શિક્ષક થયા.

મહેન્દ્રનો જન્મ જ શાળાની આસપાસની ઘટના, ધૌરાજી પાસેનું ર્રણી ગામ. ગામમાં માન ન હતું. શાળામાં જ રહેવાનું. વિસે ક્લાસરૂમ અને સવા૨ – સાંજ ઘર. મહેન્દ્રે ત્યાં જ જન્મ્યો – ઉદયા – રહ્યા . ક્લાસરૂમ સાથે તેની નાલિનાળનો સંબંધ ! મહેન્દ્ર ચૌલિયા શૈલી અને ઈન્ટ્રોવર્ટ લાગે, સાદી-સીયા- સુઘડ વસ્ત્રોધારી, unassumin personality. પણ મુજ-વ્યંગ-સહજતાથી ભરપૂર.તે કરે છેઃ ‘હું ક્લાસરૂમમાં જ ઉછ્યા એટલે જે નુકશાન થવાનું હતું. તે નાનમ હામાં જ થઈ ગયું! હું શ્રાના હાથમ યો હઈશ એટલે જીવનની શરૂઆતમાં જ અચેતન લર્નિંગ થયું, તેની મેટ્રિક્સ ઊભી થઈ અને પછી તેમાં જીવનલ ભરતકામ થતું ગયું !’ મા-બામનું પહેલું સંતાન, બા કન્યાશાળામાં ત્યાં ચાટ ધોરણ સુધ્ધ અને બાપુજી તાલુકાશાળામાં ત્યાં મોચી.. અઢી વર્ષે કો બારાખડી શીખ્યા વગર વાંચતાં મિતાએ શીખવી દીધું’, બળદનું ચિત્ર બતાવે, નીચે લખ્યું હોય ‘બદ’. પછી બોલાવે. પછી છેલ્લા બે અક્ષર દાબી દે અને ‘બ’ની ઓળખાણ કરાવે કે, સાઈકલ પુ૨ ગામમાં લઈ જાય તો દુનનાં બોર્ડ વંચાવે. દોરેલું ચિત્ર બેઈ ખબર પડે કે આ સાઈકલની Śાન છે કે, બા ઘરે સૈવ-ગાંઠીયા બનાવે,તેમાંથી બગડે ને ચોડી શોધવાનું કહે。。 આમ થયું મહેન્દ્રનું inccidental learning :પહેલા ધોરણમાં દાખલ નહીતો થયો ત્યારે મહેન્દુને મિતાએ જયભિખ્ખુની નાની નાની બન્નીસ પાનની મોટ અક્ષરોવાળી બસ્સો મુસ્તિકાઓનું ખોખું ખોલી આપ્યું. રામાયણ- મહાભારતનાં પાત્રોનાં જીવન એમાં રહેલા પુસ્તિકાઓ બધો વાંચી કાઢેલી..(ત્યારે કોઈત્રણ શિક્ષક કર્તા મહેન્દુની લિટરસી કલામાં રહેવાનું પછી બન્યું. એટલે ચોરનાં માથાની જેમ રચ્યા- રખડ્યા પણ ખરા. પડોશમાં બીડી વાળનારનું ઘર. તો મદદ કરવા બીડી પણ વાળી. તે વખતે નંબ ગેઇમા નહી માર્ક કે ટકાની ટકટક નહીં. પાંચમા ધોરણ સુર્કીમાં તો ગંભીર વાચક બની ગયી. મહેન્દુખે ત્યારે કમામુનશીની લોપામુકા-કૃષ્ણાવતાર, દર્શકની ીયનિયા, હિન્દી નવલ ‘નિર્મલા વાંચી નાખી હતી. બારીમાં બેસીને નિર્મલા વાંચતા વાંચતા રયાનું દૈત્યું આજે યાદ કરે ત્યારે કંઠ, ગળો થાય છે. મêન્ટુના પિતાજી અજાભાઈએ ગુજરાત યુનિવર્સિટીમાંથી એક્સટર્નલ બાએ કર્યું સંસ્કૃત મુખ્ય વિષય સાથે ત્યારે મહેન્દુ છઠ્ઠા ધાણાં, પિતાને વાંચવાનો કંટાળો આવે એટ્લે લંબાવે ન હન્ટુને કહે શું વાં હું સાંલખું છું. કાલિદાસ- લાસ ત્યારે વાંચી સંભળાવેલાં છે. આ બધાં મહેન્દ્રમાં ચોડી વાંચવાની સ્પીડ આવી. ચાસી કે છી માનાની બુક તો ઝટ ઉપાડે ! બૈંકશન વીતે ખેતરમાં. માસા માડવા, ઓધી વાળવા,પાણી વાળવું, હાલ હોકવું, બાજરી બનાવવી, અને એ કશ્તોં-કરતાં કોળી-વાઘરીના છીકા સાથે રખડવાનું – આંબલી-દૈવી પાડવાના ! પંચમહાભૂત સાથે નાતા બંધાયી તેમાંથી ઘણું બધું ડિપોઝીટ થયું. ઘરમાં સૌ એને મનુ કરે. વેકેશનમાં ઘર સૌ રાહ જોવ મનુનો કારણ મનુને ફ્માઈશ થાય વાર્તા કરે અને એકાદી 3થી મેલ, મનુનાં ધમાં એક નૉટ રાખેલી. ઘરના નઈ ચી સાંભળે તો એમાં લખી લેવાની. આમ, મનુ નાનમ ય્યા સમૃદ્ધ ડોગર મણાજની કથા સાંભળી. બીજીવાર બાપુજીએ કીધું ! સાંભળે છે તે લખ. લખવાને કારણે શિશ્ચંગ થયું, અર્થગ્રહણ થયું. પાંચ લાઈ-જૈની. બે-બે વર્ષ નાનાં, બાપુજી ભૂત પલિતમાં ન માતૈ.ક્યાંય ભૂત થાય છે એવું સાક્ષી તા મનુને લઈને ઉપડે જેવા, એકવાર. કરશનભાઈના ખેતર મામાના ખીજડાની લડી જેવા લઈ ગયેલા. પિતાજી ખં ભૂતનાકા પર લઘુશંકા ાવેલી, પછી ભૂત વિષે કોઈ શંકા રહી ના.

એમ ખડખડાટ હસતાં દૈન્દ્ર કી છે. ભટ્ટનું આઠમા ધોરણમાં ત્યારે બાપુજી મીમબંધની આર.જી.ટી.માં બીફ્ કરવા ગયા એટલે ઘર ચલાવવાની જવાબદારી ખાવી, હિસાબ લખવાની, ઈસ ક્રમવાની, ભાવતાલ કરાવવાના એવું બધું કર્યું. ધશજીની લાયબ્રેરીનાં બધાં પુસ્તી નવમા ધારા મુદ્રામાં વાંચી નાખ્યાં. બાર વર્ષે ળાંત કર્યું. ભગવતસિં∞ હાઈસ્કૂલ, ધોરાજી મૉ મેટ્રિક થયો. સાયન્સમાં જઈ શકાય તેમ હતું મહા પિતાજીષ્મ ગજબ ગણિત ગણાવ્યું. ડૉ થઈશ તો ખાવાની ટાઇ નહી મળે, કૈસા કમાવામાં પડી જઈશ, પોતાની નહીં રહે અને ઈજનેર થઈશ તો સરસમાં જઈ ખોટ શ્રમમાં ભાગીદાર થવું પડરી, એનાં કરતાં સ્માર્ટમાં જા, અંગ્રેજી રાખીને લ, મજા પડી જશે. મહિન્દ્ર માટે સાહિત્ય અધ્યયનનું નવું જ ક્ષેત્રં ખુલ્યું. એક વર્ષ ધોરાજી, એક વર્ષ રાજકીટ કરી અધ્યાપન સારા છે માટે ભાવનગરની શામળદાસ Ăલેજમાં બે વર્ષ ! પી.સી.મહેતા, પ્રભુ દેસાઈ, અશ્ચિન લ? બહુ સારા અય્યામ પ્રભુ દેસાઈએ વિવેચનની, અનંત ભટ્ટ શઋમિયરની, મુકુંદભાઈ દવેએ અમેકિન લિટર ચરની, જગદીશભાઈ દવેએ એલિયટની બારી ઉઘાડી દીર્ધી, પ્રભાકર રાવળ માણસ તીની કોમળતા શીખવી, તે મટેનું ચોર્યલયા મોટી વાત હળવાશ કદ છે ? ત્યારે એમ.એ.માં એક જ વિદ્યાનો સેકન્ડ ક્લાસ હતી. મને પચાસ ટકા નખાવ્યા, એટલે સારું થયું કે હું ખંગ્રેશના અધ્યાપક ન થયાં ? Radio Jouznalism સાથે પન્નારત્વમાં દોઢ વર્ષના પી.જી. ડિપ્લોમા મેળવ્યો ભૂપત વડોરિયા સાથે ક્રમ કર્યું. નોકરીની આ થઈ પણ જર્નાલિઝમમાં ‘લાઈન’નું બર્ધન – વલ્લભવિધાનગર થી બી. એડ્. ક્યું. ત્યાં મળ્યા સંસ્કૃત ભાષા અને શિક્ષણદર્શનના ધૂરંધર પ્રા. શાસ્ત્રો જય ‘ લૉજિયા’ મૈં અને ફ઼િ. આર.એસ. ત્રિવેદી. વર્ગમાં એકલા બેસી સારની નવલકથા વાંચતા મહેન્દુને જૈઈ વેસાહેબ પાસે આવી લૂછ્યું : ‘આ શું વાંચે છે ? સા નું વાંધે છે ? લલ, મહીં મળજે.’ પછી તો વૈસારેલ ટેન્દ્રન માર્ટિન બુબનું T Om Tho4 આપ્યું. બી.એડ્. માં તે અધુરું રહ્યું, તો એમ.એડ્. મો લઈ શ્રી વાંચ્યું અ શાસ્ત્રી વજીનાં માર્ગદર્શનમાં તેનાં પર Py, કર્યું. હા, બી.એડ્. ભણતી વખતે મદનુંને રાજકોટન સ્ટેટ બેંક ઑફ સૌરાષ્ટ્રમાં નોકરીનો ઓર્ડર મળ્યો, મિતજીએ કહ્યું તને ઠીક લાગે તેમ કર. મહેન્દ્રએ બી. એડ્, ભણાવતા બધા જ અધ્યાયીને પૂછ્યું તો બધાએ બી.એડ. તું મુકો બેન્કમાં બેડાય જવા આગ્રહ કર્યો ! મહત્વને મૂંઝારો થયો : ‘આ બધા મીતે ય શિક્ષક છે, છતાં મને કેમ ના પાડે છે ધોરાજીમાં મોંચ વર્ષ શિક્ષક તરીકે નાવીન્યમૂર્ણ કાર્ય કર્યા પછી જ્યાં ભણ્યા ત્યાં જ બીીફ્ના અધ્યાપક થવાની ત મળી. જેની પાસે લક્ષ્યા, તેની સાથે લણાવ્યું. એ જ ધોરાજીવાળી સ્ટાઈલ અને ખુમારીથી બી.એડ,માં પ્રુથીંગશીલતા નળવી રાખી, ભાવિ શિક્ષક સાથે આત્મીયતા કેળવી. જેવાતેવ વ્યક્ત થાવ અને જૈતુવિહિન સંબંધ રાખો ની બુબની ફિલસુફી અમલમાં મુકી. Love and Relations in eduation અને dialoge in educationનો થા પાક્કો અમલ કરી શિક્ષીને જીવનભરના મિત્ર બનાવ્યા. પહેલાં જે જીવાયું, તેનું મર્ધી થિયરાઈઝેશન થયું. એમ, એડ્, માં પ્રાધ્યાયક થવાની તક મળી છેલ્લાં દસ વર્ષ સ્વીકારી. ત્યાં સમજાયું કે: તમાÊ’આઇ’ બદલે શિક્ષણ છે. આપણામાં જીવનનું નિર્માણ થ તો સાચા શિક્ષક, સરદાર પટેલ યુનિવર્સિટીના શિક્ષણશાસ્ત્ર ભવનના પ્રાધ્યાપક ડૉ.મહત્વ ચોટલિયાને હમણાં રાજ્ય સરકારની સ્વપ્નિલ ચિલ્ડ્રન યુનિવર્સિટી માં ડાયરેક્ટર તરીકે બોલાવવામાં આવ્યા છે. દસ મિનિટ માં પંદર પુસ્તકોની વાત જેના મોઢે આવ્યા વગર રહે નહીં તે મહેન્દ્ર ચોટલીય સરળ છે ,સહજ છે.પુષ્કળ વાંચનાર છે. ધર્મપુરના આદિવાસી બાળકો વચ્ચે જઇ ભણાવનાર નિજાનંદી શિક્ષક છે. ગહન વિચારોમાં પ્રવૃત રેવા છતાં હળવાફૂલ માણસ છે. ઓછી પિછાણ અને વ્યાપક વિચાર  પછેડીવાળા મહેન્દ્ર ચોટલીયા સાથે ગોઠડી માંડવી તે જીવનનો લ્હાવો છે કારણ કે તે મને છે કે ‘ હું કઈ કરવા નથી આવ્યો, જે કઈ થઈ જાય છે એ મારા આનંદનો વિસ્તાર છે’.