સ્વાદિષ્ટ વાનગી સામે આશ્ચર્યથી જોઈ યુવાન NRIએ યુવાને કહ્યું : What is this Ghunto ?
ભદ્રાયુ વછરાજાની bhadrayu2@gmail.com
શિયાળાની ઠંડી ઢળતી સાંજ હતી. ત્રણેક ગુજરાતીઓ જે વિદેશ રહે છે તે NRI મિત્રોના સ્વાગત માટે સરસ મજાની ઘરેલુ પાર્ટીનું આયોજન થયેલું. આ સાંધ્ય પાર્ટીમાં જામનગર બાજુ વખણાતો ઘુંટો અને બાજરાના રોટલા, લસણની ચટણી અને છાશ એવું મેનુ હતું. ઘુંટો વિશિષ્ટ પ્રકારની વાનગી છે. એક યુવાનને ઘુંટો જ્યારે પીરસવામાં આવ્યો ત્યારે પિરસનારે કહ્યું કે This is Ghuto અને એમના ભવાં ચડી ગયા અને એણે કહ્યું, What is this Ghunto ? એટલે પિરસનારે પોતાની કાલી ઘેલી અંગ્રેજી, ગુજરાતી મિશ્રિત ભાષામાં સમજાવ્યું કે ૨૫ થી ૨૮ જેટલા શાકભાજીને જીણા જીણા સમારીને એની અંદર થોડું તેલ, મીઠું, મરચું અને ધાણાજીરું નાખીને ધીમા તાપે આ શાકભાજીને ઉકાળવામાં આવે અને એને સતત વચ્ચે ચમચો રાખીને ઘૂંટવામાં આવે અને એ ત્યાં સુધી ઘૂંટવામાં આવે કે જ્યાં સુધી દરેકે દરેક શાકનું મૂળતત્ત્વ એકબીજામાં એકરસ ન થઈ જાય. આવી રીતે બને છે તેને ઘુંટો કહેવાય છે. અને એ શિયાળાનું ખાસ ખાણું છે. બાજરાના રોટલા પણ ભઠ્ઠા ઉપર બનાવવામાં આવે છે. રોટલાને ચોળીને રોટલાનો ભુક્કો કરીને પછી એમાં સતત ગરમ રહે તેવો ઘુંટો નાખીને તેમાં લસણની ચટણી સ્વાદ પ્રમાણે ઉમેરતા જવાની છે પછી એ આરોગવાનો. વાનગી સરસ બની હતી સૌએ એક મોઢે વખાણ્યું. પહેલા વિદેશી ગુજરાતી મિત્ર એ પણ wow, taste is fine એવું કહીને વખાણ્યું પણ એમને બહુ જ આશ્ચર્ય હતું કે What is this ghuto ? અને એમને સમજાતું નહોતું કે તમે જેનો આટલો બધો આગ્રહ કરો છો એ કોઈ સરસ મજાની દેશી વાનગી છે. એમને ઘણું સમજાવ્યા છતાં એમને પોતાનું રટણ ચાલુ રાખ્યું કે This is nothing but liquidification (લીકવીડિફિકેશન) of vegetables, જુદા જુદા શાકભાજીઓનું આ પ્રવાહીકરણ છે એવું એ મિત્ર કહેવા માંગતા હતા. જે હોય તે પણ આઘુંટો શબ્દ એમને કેમ ગળે ઉતારવો એ ઉતારવામાં અમે કેટલાય ઘૂંટડા અમારે ગળે નીચે ઉતારી ગયા.
આ ઉદાહરણ એટલા માટે અહીં ટાંક્યું છે કે આપણે વિશ્વ માતૃભાષા દિવસની ઉજવણીના ઢોલ ફરી એકવાર વગાડવા લાગ્યા છીએ. સરકાર પણ આ વખતે ઊંડો રસ લઈ રહી છે કારણ કે એને રાષ્ટ્રીય શિક્ષણ નીતિમાં માતૃભાષા ઉપર બે ત્રણ પેરેગ્રાફ લખ્યા છે અને સરકારને પણ રસ છે કે માતૃભાષાનો ઢોલ બરાબર વાગે.. વિચારવાનું એ છે કે હકીકતમાં આપણી માતૃભાષા કેટલી જીવંત છે એ જાણીએ તો આપણને ખ્યાલ આવે. નાના નાના પ્રસંગે આપણા ગામડામાં વારંવાર બોલાતા અને વપરાતા શબ્દો હવે જીવતા નથી એ જાણીએ છીએ ત્યારે આપણને માતૃભાષાનું કેટલું ગૌરવ છે એનો અંદાજ મળે છે. આ ઘુંટો જેમ ગુજરાતીનો એક વિશિષ્ટ શબ્દ છે એમ અનેક એવા શબ્દો છે કે જે ગુજરાતીમાંથી ગુમ થઈ રહ્યા છે. આવા શબ્દો માટે ઘણો બધો અભ્યાસ અમદાવાદના નિવૃત્ત શિક્ષક રતિલાલ મંડલીએ કર્યો છે. એમની યાદીમાં આપણે ન કલ્પી શકીએ એટલા પાંચ હજારથી વધુ શબ્દો છે. રોજિંદા જીવનના ગુજરાતના વ્યવસાયો દા.ત. માટીકામ, વાળંદ, સુથાર, સોની, કડિયા, વણકર, કુંભાર, લુહાર, કંસારા, મોચી, ધોબી, માછીમાર વગેરે છે. આ બધા કામની અંદર જે કોઈ સાધનો કે પ્રક્રિયાઓ વપરાય છે એના ગુજરાતી નામ જે એક સમાયે પ્રચલિત હતાં એ નામ ગુમ થઈ ગયા છે. આજથી પચીસેક વર્ષ પહેલા જે આપણી બોલીમાં સામાન્ય હતા તે ૫૦૦૦થી વધુ નામ ગુજરાતીમાં હવે બોલતા નથી અથવા બોલાય તો સમજનાર માટે ઘૂંટા જેવી હાલત થાય છે. આપણા પૂર્વ રાષ્ટ્રપતિ અબ્દુલ કલામને પણ મળીને રતિલાલ મંડલીએ ગુજરાતી માતૃભાષા વિષે ચિંતા વ્યક્ત કરેલી.
છેલ્લા થોડા વખતથી ગુજરાત હાઈકોર્ટ દ્વારા માતૃભાષાના શિક્ષણ માટે થઈને સરકારશ્રી ઉપર બરાબર તડાપીટ બોલી રહી છે છતાં સરકારશ્રી દ્વારા કોઈ નક્કર બાંહેધરી હાઇકોર્ટને અપાતી નથી. હાઈકોર્ટે એવા પણ પ્રશ્નો પૂછ્યા છે કે સરકાર માતૃભાષાનું શિક્ષણ ફરજીયાત કેમ લાગુ કરાવી નથી કરાવી શકતી એ અમને જણાવે. માતૃભાષા માટે કામ થવું જોઈએ એવો હઠાગ્રહ ન્યાયાલયનો છે, તેમ છતાં આપણે જોઈ રહ્યા છીએ કે ગુજરાતમાંથી ગુજરાતી માધ્યમની શાળાઓ અલોપ થઈ રહી છે. ‘ગુજરાતી માધ્યમની કોઈ એક સારી શાળા બતાવો, તો એમાં અમે બાળકને ભણાવીએ,’ એવું જયારે કોઈ માતાપિતા વ્યંગથી પૂછે છે ત્યારે આપણે માતૃભાષાનું ગાન કરનારા લોકો મૌન થઈ જઈએ છીએ કે નહીં ??
